Aksaray'ın sosyal, kültürel ve ekonomik yapısı (1908-1933)

Abstract

Aksaray şehrinin yakın dönem tarihini anlatan çalışmalar yeterli miktardadeğildir. Hâlbukigeç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemleri oldukça önemlidir. Çünkü bu geçiş döneminde değişen çok şey olmuştur. Arşivlerde yer alan belgelerin ışığında Aksaray’ın yakın döneminin oldukça hareketli olduğu görülmektedir. Sadece Aksaray değil tüm ülke bu dönemlerde pek çok hadise yaşamıştır. Meşrutiyet’in 1908’deki getirdiği hürriyet havasından kısa bir süre sonra savaşlar başlamış, 1922’ye kadar devam etmiştir. Aksaray şehrinin savaş yıllarını başta siyasi ve askeri hususlar olmak üzere ortaya koyacak çalışmaların artması isabetli olacaktır. 19. yüzyılın ortalarına kadar Aksaray sancak statüsünü korumuş iken sonrasında kaza olarak yeniden Niğde’ye bağlanmıştır. Aksaray’ın bütün bu olumsuz gelişmelere rağmen 1920’de müstakil liva, 1923’te ise vilayet olduğu görülmektedir. Vilayet olduktan bir yıl sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ilklerinden olacak Aksaray Azm-i Millî Türk Anonim Şirketi kurulmuştur ve bu şirketin un fabrikası 1926 sonlarına doğru başta Kızılay ve askeri birlikler olmak üzere ülkenin önemli bir kısmına un temin etmek suretiyle faaliyetinebaşlamıştır. Yine aynı dönemde Aksaray’da eğitim, imar, sağlık alanlarında pekçok yenilikler olurken Anadolu’nun çoğunluğunda olduğu gibi Aksaray’da da kronikleşen hastalıklardan sıtma, can yakmıştır. Yaklaşık bir asır öncesindeki teknoloji ve imkânlar dâhilinde sıtmayla mücadelenoktasında çok ciddi bir çaba olduğubelgelerden anlaşılmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Aksaray’da yeni binalar yapılmıştır. Ticaretin gelişmesi için 1920 sonlarında devletin katkısıyla şehirde bir canlılık olmuştur. Fakat 1933’te çıkarılan bir kanunla içlerinde Aksaray’ın da bulunduğu beş vilayet kazaya dönüştürülmüştür. 56 yıl sonra 1989’da Aksaray yeniden il olmuştur. Çalışma, 1908-1933 tarihleri arasındaki Aksaray şehrinin sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını anlamaya ve anlatmaya çalışmaktadır. Anahtar Sözcükler: Aksaray, Osmanlı, Türkiye, Meşrutiyet, Cumhuriyet

The study of the recent history of the city of Aksaray is not sufficient. However, the late Ottoman and early Republican periods are very important. Because there have been many changes in this transition period. In the light of the documents in the archives, it is seen that the recent period of Aksaray is quite active. Not only Aksaray but the whole country has experienced many events during these periods. The wars started shortly after the liberation atmosphere brought by the Constitutional Monarchy in 1908 and continued until 1922. The history of Aksaray, which is in the middle of Anatolia, in other fields, especially in political and military areas, has not been sufficiently researched during these active and difficult days. Towards the middle of the 19th century, Aksaray was reduced to the status of an accident while it was ensigned and attached to Niğde. The city, which was negatively affected by this process, became an independent liva in 1920 and a province in 1923. After just one year after the Republic of Turkey in Aksaray province will be the first Turkish National Joint Stock Company was founded Azm-i and the company's flour mill started its activity towards the end of 1926. This factory supplied flour to a significant part of the country, especially to the Red Crescent and military units. In the same period, there were many innovations in the fields of education, reconstruction and health in Aksaray. As in the majority of Anatolia, malaria suffered from chronic diseases in Aksaray. It is learned from the documents that there is a very serious effort to combat malaria within the technology and facilities of a century ago. In the first years of the Republic, new buildings were built in Aksaray. There was a vitality in the city with the contribution of the state in the late 1920s for the development of trade. However, with a law enacted in 1933, five provinces, including Aksaray, were transformed into accidents. 56 years later in 1989, Aksaray became a province again. This study tries to understand and explain the social, cultural and economic structure of the city of Aksaray between 1908-1933. Keywords: Aksaray, Ottoman, Türkiye, Constitutionalism, Rebublic